Pizzanın son dilimini kim yiyecek? Yazı tura atın. Aslında düşündüğünüz zaman … belki de atmasanız iyi olur. Yazı tura atmak, kararsızlığa karşı geleneksel bir çözüm olarak biliniyor; fakat tuhaf bir şekilde, aslında adil bir yöntem değil. O dilimi bölseniz daha iyi olur.
YAZI TURA ATMAK ASLINDA ADİL DEĞİL
Tarihte yazı tura atmakla çözülmüş bütün anlaşmazlıkları hayal edin. Muhtemelen katılanların pek azı, olasılıkların eşit olmadığını biliyordu. Konu üzerinde 2004 yılında matematiksel bir analiz gerçekleştiren ve Stanford Üniversitesi İstatistik Bölümü’nde çalışan Persi Diaconis’e göre, atılan bir bozuk paranın yazı gelme ihtimali yüzde 80. Bunun sebebi, bozuk paranın tura tarafının biraz daha ağır olması ve bu sayede kütle merkezini kaydırarak, yazı gelme ihtimalini artırması. Tırtıklı kenarları olmayan metelikler de biraz böyle. (İçeriden bilgi: Sihirbazlar sık sık yazı kısmını yontarlar ve bu sayede ağırlık farkı daha büyük olur; yazı gelme olasılığı artar.) Bir bozuk parayı döndürerek atmak da benzer bir sonuç getirebilir. Eğer parayı havaya atar ve sert bir yüzeye düşürürseniz, para genelde yere düşmeden önce döner. Üstelik parayı döndürmek, yazı gelme olasılığını daha çok artırıyor. Ayrıca eski bozukluklar, yeniler kadar taraflı düşmeyebilir. Biraz iğrendirici olsa da, bozukluklar üzerinde zamanla birikebilen ve kütle merkezini değiştiren kir ve diğer pislikleri de hesaba katmanız lazım.
PARAYI YAKALAMAK DAHA ADİL
Yazı Tura’yı boşverin; daha iyi bir şey bulalım; mesela parayı yakalamak gibi. Biraz komik gelebilir fakat Diacons’a göre havaya fırlatılan bir bozukluğu yakalamak, bozukluğu sektirip düz gelene kadar yerde döndürmekten daha adil. Eliniz, zemin kadar sert ve düz bir yüzey değil; bu yüzden bozuk para, alçalma güzergahında elinizi nereye koyarsanız oraya konacak. Fakat (tahmin edeceğiniz üzere) bu bile tam anlamıyla rastgele bir şey değil.
Diaconis, fırlatılan bozuk paranın yere düşmeden önce hâlâ yazı gelmeye yatkın olacağını belirtiyor (kesin konuşmak gerekirse, 51-49 oranında). Matematikçi Joseph Keller 1986 yılında, adil para atma yollarından birinin; parayı merkez boyunca yatay bir eksende mükemmel şekilde döndürmek olduğunu göstermiş. Bunu yapmak için belki de insanüstü bir canlı olmak gerekiyor.
