Uluslararası Demokrasi ve Seçim Yardımı Enstitüsü’nün (International IDEA) Demokrasinin Küresel Durumu 2024 raporuna göre, Avrupa da dahil olmak üzere dünya genelinde demokratik seçimlerin kalitesi düşüyor.
Rapor, 3 milyar insanın sandık başına gittiği olağandışı yoğun bir yılda seçim kalitesini, katılım oranını ve sonuçların ciddiye alınıp alınmadığını ya da protestolara yol açıp açmadığını analiz ediyor.
İsveç merkezli Uluslararası IDEA Avrupa Programı Direktörü Sam van der Staak, Euronews’e yaptığı açıklamada, bulguları “rahatsız edici” olarak nitelendirdi.
Seçmen sayısının 15 yılda yaklaşık yüzde 10 düştüğünü ve seçimlerin yaklaşık beşte birinde kaybeden tarafın sonucu kabul etmediğini belirtti.
Bu düşüş, Güney Kıbrıs ve Litvanya’da oy verme yaşının düşürülmesi gibi seçim süreçlerini daha erişilebilir hale getirmeyi amaçlayan dünya çapındaki pek çok yeniliğe rağmen gerçekleşti.
Avrupa diğer bölgelere kıyasla daha iyi sonuçlar elde ederken, International IDEA sivil özgürlükler ve adalete erişim gibi sağlıklı bir demokrasinin bazı unsurlarının tehdit altında olduğu konusunda uyarıda bulunuyor.
Mayıs 2020 ile Nisan 2024 tarihleri arasında 159 ülkede yapılan 221 ulusal seçimin incelendiği rapora göre, Avrupa’da hukukun üstünlüğü beş yıl içinde kayda değer bir düşüş gösterdi.**
Bulgaristan, Yunanistan, Hollanda, Portekiz ve İspanya’da demokrasi üzerindeki baskıya dikkat çeken van der Staak, “Bazı Avrupa ülkelerinde yürütme güçleri mahkemeler üzerinde baskı kuruyor ve mahkemeleri kendilerini destekleyen kişilerle dolduruyor,” dedi.
“Avrupa’da demokrasinin en büyük zayıflıklarından biri olan hukukun üstünlüğü konusuna önümüzdeki birkaç yıl içinde daha fazla odaklanılmasını bekliyorum,” diyerek ekledi.
Birçok Avrupa ülkesinin ifade ve basın özgürlüğü konusunda geri kaldığı belirtilen raporda, Yunanistan’ın akademik özgürlükler konusunda yaşadığı sıkıntılara ve İtalya ile Slovakya’da hükümetlerin medyaya baskı yapma girişimlerine dikkat çekildi.
Fransa için, insanların ekonomik faktörlere bağlı olarak siyasi süreçlerden dışlanması, örneğin servete dayalı ayrımcılık gibi endişeler vurgulandı.
Türkiye, hukukun üstünlüğü kategorisinde sonlarda
IDEA 2024 raporu, tek bir demokrasi endeksi açıklamak yerine dört ana kategoride demokratik değerleri analiz ediyor. Bunlar: Hukukun üstünlüğü, Haklar, Temsil ve Katılım.
Türkiye, hukukun üstünlüğü sıralamasında dünyada oldukça alt sıralarda yer alıyor. 2024 raporuna göre Türkiye 173 ülke içinde hukukun üstünlüğü alanında 145. sırada yer alıyor.
Türkiye Avrupa ülkeleri arasında Rusya’dan bile geri durumda. Sıralamada sondan 3. sırada yer alan Türkiye’nin ardından Azerbaycan ve Belarus geliyor.
Türkiye, 2023 Demokrasinin Küresel Durumu raporunda 148. sırada yer alıyordu.
Doğu, Batı ve Orta Avrupa arasındaki fark kapanıyor
Rapor aynı zamanda doğu, orta ve batı Avrupa arasındaki uçurumun da kapandığını gösteriyor.
Van der Staak, “Bu iyi haber çünkü Avrupa giderek daha fazla bir araya geliyor ve eski ve yeni [demokrasiler] arasında gördüğümüz geleneksel bölünmeyi görmüyorsunuz,” dedi.
Dünya çapında demokrasiyi destekleyen hükümetler arası bir kuruluş olan International IDEA, Avrupa Birliği’ne (AB) katılma ihtimalinin bazı geri kalmış ülkelerin arayı kapatmasına yardımcı olduğunu öne sürüyor.
Rapora göre Arnavutluk, Kosova ve Moldova, Rusya’nın Ukrayna’daki savaşının ardından adalete erişim, ekonomik eşitlik ve ifade özgürlüğü konularında ilerleme kaydetti.
Ukrayna’nın da Anayasa Mahkemesi için şeffaf ve liyakate dayalı bir seçim sistemi getirdiği ve yargıçlara karşı disiplin işlemlerini yeniden başlattığı belirtildi.
