İklim değişkenlerinin zeytin verimi üzerindeki etkisini inceleyen yeni bir çalışmaya göre, son 50 yıldır Türkiye zeytin üretiminde öne çıkan 12 şehirde zeytin veriminin azaldığı belirlendi…
İklim değişikliğiyle birlikte artan ortalama sıcaklıklar ve yetersiz yağışlar, diğer Akdeniz ülkelerinde olduğu gibi, Türkiye’de de zeytin üretimini olumsuz etkiliyor. 1968-2018 yılları arasında 12 şehirde zeytin veriminin nasıl değiştiğini inceleyen yeni bir araştırmaya göre, son yıllarda ülke genelinde düşüş gözleniyor. Bazı şehirlerde zeytin verimi, 50 yıl önceki seviyelere geriledi. Araştırmayı yapan uzmanlardan biri olan Boğaziçi Üniversitesi Yönetim Bilimleri Fak. Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sevil Acar, İklim Masası için yaptığı değerlendirmede, “Bu çalışmada incelenen 50 yıllık süreçte, yağışlarda kayda değer azalmanın en çok gözlendiği şehirler arasında Aydın, Manisa, Muğla ve İzmir yer alıyor. Aynı süreçte, zeytinin büyüme sezonundaki ortalama sıcaklıklar yaklaşık 1.2°-1.3°C artmış görünüyor. En yüksek sıcaklıklarda ise 1.3°-1.4°C’lik artış gözleniyor” dedi.
PROF. DR. SEVİL ACAR ARAŞTIRMANIN SONUÇLARINI DEĞERLENDİRDİ
İklim değişkenlerinin zeytin verimi üzerindeki etkisini inceleyen yeni bir çalışmaya göre, son 50 yıldır Türkiye zeytin üretiminde öne çıkan 12 şehirde zeytin veriminin azaldığı belirlendi. Araştırmayı yürüten uzmanlardan biri olan Boğaziçi Üniversitesi Yönetim Bilimleri Fak. Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sevil Acar, İklim Masası için yaptığı değerlendirmede çalışmaya ilişkin şu bilgileri aktardı: “Ekolojik koşulların uygunluğu nedeniyle tüm dünyada tüketilen zeytinin ve zeytinyağının çok büyük kısmı, Akdeniz ülkelerinde üretiliyor. Örneğin 2020-2021 sezonunda, küresel sofralık zeytin üretiminin neredeyse %80’i altı Akdeniz ülkesi tarafından gerçekleştirilmişti: İspanya, Mısır, Türkiye, Cezayir, Yunanistan ve Fas. Aynı sene, küresel zeytin üretiminin %14’ü Türkiye’de gerçekleşti ve Türkiye en büyük üçüncü üretici oldu. Ancak Akdeniz Havzası aynı zamanda iklim değişikliğinin olumsuz etkileri karşısında en hassas bölgelerden biri ve ortalama küresel sıcaklık artışına kıyasla daha fazla ısınıyor. Nitekim şu ana kadar yapılan araştırmalar, özellikle artan sıcaklıklar ve azalan yağışlar nedeniyle, Akdeniz’de zeytin veriminin azalma eğiliminde olduğunu ortaya koyuyor.”
ZEYTİNDE VERİM TÜM KENTLERDE DÜŞÜŞ EĞİLİMİNDE
Türkiye’de zeytin üretiminin çoğunlukla ülkenin Akdeniz kıyılarında ve Akdeniz ikliminin etkili olduğu, Gaziantep, Kilis, Şanlıurfa gibi bazı Güneydoğu Anadolu şehirlerinde gerçekleştiğini vurgulayan Acar, “Daha ılık geçmeye başlayan kışların etkisiyle, Güney Marmara’da da zeytincilik daha mümkün hale geldi. Dr. Oğuz Tutal ile birlikte gerçekleştirdiğimiz bu yeni çalışma, iklim değişikliğinin bu bölgelerdeki zeytin verimini ne şekilde etkilediğini ekonomik perspektiften inceleyen ilk araştırma. Araştırma kapsamında, 1968-2018 yılları arasında sürekli olarak zeytin üretiminde önemli rol oynayan, meyve veren zeytin ağaçlarının en az %1’inin bulunduğu şehirler (Adana, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Gaziantep, Hatay, İzmir, Manisa, Mersin ve Muğla) incelemeye alındı. Çalışmanın bulguları, 50 senede zeytin dağılımının fazla değişiklik göstermediğini, ancak Bursa, Çanakkale ve Muğla dışındaki tüm kentlerde, verimin düşüş eğiliminde olduğunu ortaya koyuyor” ifadelerini kullandı.
BAZI KENTLERDE ZEYTİN VERİMİ 50 YIL ÖNCESİNE GERİLEDİ
En büyük üreticiler olan Aydın, Balıkesir ve Manisa’da 50 yıl boyunca üretimde dalgalanmalar yaşanmış olsa da son yıllarda kayda değer düşüş gözlendiğine dikkati çeken Prof. Dr. Sevil Acar, şunları kaydetti: “Çanakkale, Gaziantep ve Mersin gibi bazı örneklerde ise zeytin verimi 50 yıl önceki seviyelere gerilemiş durumda. Örneğin Balıkesir’de, 1968-1970 yılları arasında ağaç başına 15,7 kilogram olan zeytin verimi, 2016-2018’de 16,7 kilogram olarak tespit edilmiş. Kısacası, aradan geçen 50 senede tarım teknolojilerinde yaşanan tüm gelişmelere karşın verim yalnızca % 6 artmış. Aydın’da ise 2000’lerin başında ulaşılan rekor verim, özellikle son yıllarda gözlenen keskin düşüşler ışığında geride kalmış görünüyor. Son verilerde verim, 2004-2006 yılları arasındaki zirve seviyelerden %17 daha düşük gözleniyor. Manisa’da ise bu azalma çok daha vurucu seyrediyor. 2016-2018 yılları arasındaki ağaç başı verim seviyeleri, 1986-1988 yıllarındaki zirve noktasına kıyasla %45 daha düşük. Bu düşüş eğilimi örneklemin tamamında gözleniyor.”
ZEYTİN İÇİN İDEAL İKLİM KOŞULLARI KAYBOLUYOR
İklim değişikliğiyle birlikte sıcaklıkların artması ve yağışların azalmasının yanı sıra, en yüksek ve en düşük sıcaklıklar arasındaki farkın açılmasının, zeytin verimini olumsuz etkileyen unsurlar arasında yer aldığını da vurgulayan Acar, “15°C ve 20°C arasındaki sıcaklıklar, yüksek zeytin verimi için en olumlu koşulları yaratıyor. Zeytin ılık kışları ve çok sıcak ya da çok nemli olmayan yazları seviyor. Sıcaklıkların 40°C’nin üzerine çıkmasından zarar gördüğü gibi, çok soğuyan havalar konusunda da hassas. İklim değişikliği ve zeytin verimi ilişkisi konusunda farklı ülkelerde yapılan çalışmalar, artan sıcaklıkların olumsuz etkilerini netlikle ortaya koyuyor. Örneğin 2019 yılında yapılan bir çalışmada, sıcaklık artışının rekolte ve olgunlaşma üzerindeki etkisini incelemek üzere sıcaklıkların 4°C arttığı bir durumun simülasyonu yapılmış. Sonuçlar, meyvenin daha geç olgunlaştığını ve yağ içeriğinin azaldığını; meyvelerin daha küçük boyutlu olduğunu ve rekoltenin düştüğünü gösteriyor” dedi.
50 YILDA YAĞIŞLARIN EN ÇOK AZALDIĞI ŞEHİRLER EGE’DE
2020 yılında, İspanya’nın Endülüs bölgesindeki farklı zeytin türlerinin iklim değişikliğinden nasıl etkileneceğini inceleyen bir çalışmanın da bu sonuçları destekler nitelikte olduğunu dile getiren Prof. Dr. Sevil Acar, şunları söyledi: “Araştırmaya göre, Endülüs’te hem zeytin verimi hem de zeytinciliğe uygun alanlar azalacak. Bunun sebebi olarak yağışlardaki azalma ve yükselen sıcaklıklarla birlikte artacak buharlaşma gösterilmiş. Türkiye’de de iklim değişikliğinin etkileri şiddetlendikçe yağışların azalması, zeytin verimini daha da düşürebilir. Bu çalışmada incelenen 50 yıllık süreçte, yağışlarda kayda değer azalmanın en çok gözlendiği şehirler arasında Aydın, Manisa, Muğla ve İzmir yer alıyor. Aynı süreçte, zeytinin büyüme sezonundaki ortalama sıcaklıklar yaklaşık 1.2°-1.3°C artmış görünüyor. En yüksek sıcaklıklarda ise 1.3°-1.4°C’lik artış gözleniyor. Öte yandan, don olaylarında görülen %12’lik azalmanın, zeytin üretiminde olumlu etkisi olduğunu eklemekte fayda var.”
TARIMSAL KURAKLIK ARTACAK, EKONOMİ DARALACAK
Tarımın, bir yandan iklim değişikliğine sebep olan küresel sera gazı emisyonlarının yaklaşık üçte birinden sorumlu olan, diğer yandan ise iklim şokları karşısında en kırılgan sektörlerden biri olduğuna işaret eden Acar, değerlendirmesinde ayrıca şunları kaydetti: “Akdeniz Havzası da iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinin en çok hissedildiği coğrafyalar arasında yer alıyor. Nitekim Türkiye’nin risk seviyesi ‘orta-yüksek’ olarak tanımlanıyor. İklim etkilerinin 21. yüzyıl süresince ne seviyelere ulaşacağını ortaya koyan projeksiyonların yer aldığı G20 İklim Risk Atlası’na göre, acilen harekete geçilmediği takdirde, Türkiye’de tarımsal kuraklık 2050 yılına kadar %37 artacak. Sıcak hava dalgaları ise yaklaşık %4 daha uzun süreli olacak. İklim değişikliğinin bu gibi olumsuz etkilerinin sonuçları ise zeytin verimi ile sınırlı kalmayacak.
2050’DE TÜRKİYE’NİN SU İHTİYACI YÜZDE 47 ARTABİLİR
Atlas’a göre, sera gazı emisyonlarının düşürüldüğü senaryoda dahi, 2050 yılında Türkiye’nin su ihtiyacı, kuraklık nedeniyle yaklaşık %47 artabilir. Bu, şimdiden su stresi çeken Türkiye’nin su kaynakları üzerinde ciddi baskı yaratabilir. Bugün, Türkiye’de tarım arazilerinin yalnızca %20’sinin sulandığı durumda dahi tarım sektörü, su kullanımının yüzde 84’ünden sorumlu. Türkiye’nin karşı karşıya kalacağı iklim afetlerini tetikleyecek diğer faktörler arasında deniz seviyesindeki yükselme, kıyı erozyonu ve aşırı hava olayları öne çıkıyor. Tüm bu olumsuzlukların, 2050 yılında Türkiye’nin gayri safi yurtiçi hasılasında %2,26’lık bir daralmaya sebep olacağı öngörülüyor.”
*İlgili araştırma: Tutal, O. and Acar, S. (2023) “Assessing the Impact of Climate Change on Olive Yield in Turkey”, Water Security and Climate Change Conference, 21-23 Kasım 2023, Cuenca, Ekvador.
