Son dönemde, vatandaşın borçlarıyla ilgili tartışmalar yine yoğunlaştı. Hükümet hem ekonomiyi hareketlendirmek hem biriken alacaklarını tasfiye etmek için büyük bir ‘vergi barışı’ yürürlüğü koydu. Bunun içinde özellikle sade vatandaşı ilgilendiren birçok borç yapılandırması var. Yine son günlerde, henüz çerçevesi tam anlaşılamamakla birlikte ekonomi yönetimi tarafından sorunlu banka kredileri ve kredi kartı borçlarının da yapılandırılması dillendiriliyor. Böylesi bir ortamda sade vatandaşın özellikle finans kurumlarına olan borçlarına yakından bakmak, bu konudaki tartışmanın da seyrini belirleyecek.
* Temel veriler neler söylüyor?
Hanehalkının borç durumunu gösteren önemli raporlardan birini periyodik aralıklarla Merkez Bankası yayınlıyor. Ancak bu rapor borçlar açısından esas olarak bireysel kredi ve kredi kartlarını, varlıklar açısından da mevduat, tahvil, altın, cepteki para gibi unsurları kapsıyor. Mayıs 2016 tarihli son rapora göre hanehalkı borçlarının yine bu kesimin varlıklarına oranı 2016 yılı ilk çeyreğe itibariyle yüzde 50’ye çok çok yakın. Yani hanehalkı varlıklarının yarısı kadar borçlu (441 milyar lira). Bu oran örneğin 2014’ün aynı çeyreğinde yüzde 56’yı görmüştü. 2010 sonunda ise yüzde 45’i biraz üstündeydi. İlgi raporda konu şöyle yorumlanıyor: “(…) Hanehalkı finansal kaldıraç (yükümlülük/ varlık) oranı gerilemeye devam etmektedir. Bireysel kredi büyüme hızı ılımlı seyrini sürdürürken, hanehalkı varlıkları büyük oranda mevduat ve emeklilik yatırım fonları kaynaklı olarak artış göstermiştir. Bu doğrultuda, hanehalkı borçluluğu makul ve sürdürülebilir düzeylerde seyretmektedir.” Yine aynı rapora göre hanehalkı borçlarının GSYH’ya oranı ise yüzde 20’yi çok az aşıyor.
Batık kredi oranı yüzde 9,3
* Bireysel kredi borçlarında son gelişmeler nedir?
TBB Risk Merkezi’nin dün yayınlanan son bülteni, özellikle sade vatandaşın banka gibi finans kesimine borçları hakkında önemli ipuçları veriyor. Haziran 2016 verilerine göre 26 milyon 393 bin kişinin kredi kartı dahil 428 milyar liralık bireysel kredi borcu var. Geçen yılın aynı ayında borç 396 milyar lira, borçlu sayısı da 24 milyon 781 bin kişiydi. Bu açıdan bakıldığında kişi başına ortalama bireysel kredi borcu (riski) 16 bin 221 lira. Bu rakam geçen yılın mayıs ayında 15 bin 989 liraydı. Reel kesim dahil toplam kredi borcu ise 1,9 trilyon lira.
* Borçların dağılımı nasıl?
Bireysel krediler kapsamında, konut kredisi borcu alan kişi sayısı geçen haziran ayında 2,3 milyonu geçti. Bu kişilerin toplam borcu, tasfiye olacaklar hariç 158 milyar liraya yükseldi. Borç miktarı geçen yılın aynı ayında 145 milyar liraydı. Kişi başına ortalama borç ise son bir yılda 66 bin 558 liradan 69 bin 835 liraya yükseldi. Taşıt kredisi borcu 26,1 milyar liradan 30,3 milyar liraya ulaşırken, halen 801 bin kişinin bu tür borcu bulunuyor. Ortalama borç ise 37 bin 797 lirayı buldu. İhtiyaç ve diğer kredi borçları ise 155 milyar liradan 160 milyar lira çıktı. Halen bu tür borcu olan 18,5 milyon kişi var. Ortalama borç ise 8 bin 858 liradan 8 bin 666 liraya indi. Yine halen 22,1 milyon kişinin, tasfiye olunacaklar hariç 79 milyar liralık kredi kartı borcu var. Bu rakam geçen yılın aynı ayında 70 milyar lira düzeyindeydi. Kişi başına ortalama borç da son bir yılda 3 bin 412 liradan 3 bin 572 liraya çıktı.
* Batık kredilerle ilgili oranlar ne durumda?
Haziran sonu itibariyle bireysel krediler kapsamında 20,5 milyar liralık batı kredi (tasfiye olacak alacak) var. Bu rakam geçen yılın aynı ayında 15,1 milyar liraydı. Batık kredilerin bireysel kredilere oranı son 1 yılda yüzde 3,7’den yüzde 4,6’ya çıktı. Yine bu oran son 1 yılda konut kredilerinde yüzde 0,4 düzeyinde kalırken, taşıt kredilerinde yüzde 2,7’den yüzde 3,3’e, ihtiyaç kredilerinde yüzde 4,3’ten yüzde 6,2’ye çıktı. Bu oran bireysel kredi kartlarında ise yüzdide 8,9’dan yüzde 9,3’e yükseldi.
* Bireysel kredi ve kredi kartları borcu nedeniyle mahkemelik olan kaç kişi var?
Vatandaşın borcunu nasıl yönettiğiyle ilgili önemli göstergelerden biri de, ödenemeyen ve bu nedenle yasal takipte olan bireysel kredi ve kredi kartlarının durumu. Yılın ilk 6 ayında 2015’in aynı dönemine göre yüzde 2 düşüşle 366 bin 82 kişi bireysel kredi borcunu ödeyemediği için yasal takibe düştü. Bireysel kredi kartı borcunu ödeyemediği için yasal takipte olan kişi sayısı da yüzde 7 düşüşle 514 bin 592’ye indi. İki tür borcunu ödeyememiş kişi sayısı ise yüzde 5 düşüşle 699 bin 588 oldu. Geçmiş yıllarda dikkate alındığında Haziran ayı itibariyle halen 2 milyon 850 bin 623 kişi bireysel kredi ve kredi kartı borcunu ödeyemediği için yasal takipte bulunuyor. Bunların 2 milyon 143 bin 242 kişisi bireysel kredi kartı borçlusu durumda. Konuya yıllık olarak bakıldığında ise örneğin sadece 2015’te 1,3 milyondan fazla kişi bireysel kredi ve kredi kartı borcunu ödeyemediği için yasal takibe düşmüştü. Bu sayı 2009’da 1,6 milyon kadar yaklaşmıştı.
*Senetle borçlanmada sorunlar ne durumda?
Senetler, daha çok ticaret erbabının kullandığı bir borçlanma aracı olarak görülse de, beyaz eşyadan mobilya alışverişine normal vatandaşın da önemli bir borçlanma aracı. TBB Risk Merkezi’nin verilerine göre bu yıl ilk 6 ayında 473 bin 126 adet senet protesto oldu. Bunların tutarı ise geçen yılın ilk 6 ayına göre yüzde 20 artışla 5,2 milyar lirayı yükseldi. Protestolu senetlere yıllık baktığımızda, 2015’te son 5 yılın zirvesine çıkıldığını görüyoruz. Geçen yıl 10,1 milyar liralık 999 bin 720 adet senet protesto oldu.
Son vergi, prim, ceza affı kolaylık getirecek
Geçtiğimiz günlerde TBMM’de kabul edilen ve uygulaması başlayan “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin Kanun”, her kesimden vergi, prim, trafik cezası gibi borçlulara önemli bir af getiriyor. 30 Haziran 2016 öncesi bu tür devlet alacaklarını yeniden yapılandıran düzenleme, vatandaşın borç durumunun detayları hakkında da bilge verdi. Örneğin sosyal güvenlik alacakları arasında gelir testi yaptırmayan yaklaşık 6 milyon kişinin ceza ve faizler silinecek. Bu kapsamdaki alacaklar 10 milyar lirayı buluyor. Ayrıca tasarıya sonradan dahil edilen trafik para cezaları aff ından da 4 milyon 255 bin mükellefin yararlanması bekleniyor. Bu kapsamdaki alacak tutarı yaklaşık 6 milyar lira. Belediyelerin su, Kredi Yurtlar Kurumu’nun kredi gibi alacaklarla ilgili tahminler ise henüz netleşmedi. Ayrıca bu aff ın tümü kapsamında 170 milyar liralık borcun yapılandırılması bekleniyor. Öte yandan 33 binden fazla çiftçinin kooperatifl ere olan 640 milyon liralık borcu da yapılandırılacak.
13 milyarlık çek karşılıksız
Türkiye’de özellikle ticaretle uğraşan vatandaşın önemli ödeme ve dolayısıyla borçlanma araçlarından biri de çekler. Çekleri çok az sayıda da olsa, sade vatandaş da kullanıyor. Bu kapsamda yılın ilk 6 ayında bankalara ibraz edilen 10,8 milyon çekin tutarı geçen yılın ilk 6 ayına göre yüzde 9 artarak 345 milyar liraya çıktı. Bu çeklerin 385 bin adedine ise karşılıksız işlemi (arkası yazıldı) yapıldı. Bunların tutarı, geçen yıla göre değişmeyerek 13,2 milyar lira oldu. Ayrıca karşılıksız işlemi yapıldıktan sonra ödenen çek tutarı ise 1,8 milyar lirada kaldı. Böylece yılın ilk 6 ayında karşılıksız işlemi yapılan çeklerin bankalara ibraz edilen çeklere oranı adette 0,3 puan artışla yüzde 3,6 çıkarken, tutarda 0,3 puan azalışla yüzde 3,8’e indi. Konuya yıllık olarak bakarsak 2015’te Türkiye’de 673 milyar liralık 22,8 milyon çek kullanıldı. Bunların 27,3 milyar liralık 776 bin adedi karşılıksız çıktı. Tutar açısından 2015’te karşılıksız çeklerin toplam çeklere oranı yüzde 4,1’di. Bu oran 2009’da yüzde 8’e kadar yükselmişti.
Kaynak: Dünya Gazetesi-Serhat Aligil
