Avrupa Birliği’nin “uydu aracılığıyla yerkürenin ve iklim değişikliklerinin gözlemlenmesi” amacıyla kurduğu Copernicus EU programı, artan sıcaklıklar, aşırı kuraklık ve karbondioksit yayan orman yangınlarıyla, 2022 yılının yerkürede rekorlarla dolu bir yıl olduğunu açıkladı.
Copernicus programında yer alan verilere göre, Avrupa sıcaklıkları son 30 yılda küresel ortalamanın iki katından fazla arttı. Avrupa tüm yılların ikinci en sıcak yılını ve tarihinin en sıcak yazını yaşarken, Türkiye’de sıcaklıklar dünya ortalamasına yakın seviyelerde seyretti. 2015 ve 2022, dünya çapında kaydedilen en sıcak iki yıl oldu.
Avrupa iklim değişikliği programı Copernicus (C3S), 2022 yılı için dünya atmosferindeki sera gazı yoğunluğu ve sıcaklığın evrimi hakkındaki yıllık raporunu yayınladı. C3S’in son yıllık raporuna göre, sanayi öncesi döneme kıyasla, küresel ortalama sıcaklık artışı devam ediyor.
C3S’in raporu, Dünya Meteoroloji Örgütü’nün (WMO) küresel ortalama sıcaklıktaki artışın sanayi öncesi döneme kıyasla son 8 yıldır devam ettiğini tespit eden Kasım ayı raporundaki verileri de doğrular nitelikte. WMO gibi Copernicus da, son 8 yılın dünya çapında kaydedilen en sıcak yıl olduğunu, küresel sıcaklığın endüstri öncesi döneme göre 1,2 °C üzerinde olduğunu tespit etti.
Artık “ısı anormalliklerinin küresel olarak bir norm haline gelmeye başladığı” vurgulanan Copernicus raporuna göre, dünyada 2016 yılı, “en sıcak yıl olmaya” devam ederken, dünya genelinde 2016, 2017, 2019 ve 2020’den sonra 2022 en sıcak beşinci yıl oldu.
En soğuk ve en sıcak bir arada
Geçtiğimiz yıl, Avrupa’da ve dünyada birçok sıcaklık rekoru kırıldı. Özellikle uzun süreli ve yoğun sıcak hava dalgaları batı ve kuzey Avrupa’yı etkiledi. Uzun süreli sıcaklık dalgaları ilkbaharda Pakistan ve Hindistan’ın kuzeyini, yazın ise Çin’in orta ve doğu bölgelerini etkisi altına aldı. Copernicus, “Kayıtlara göre en sıcak yılı yaşayan bölgeler arasında Batı Avrupa, Ortadoğu, Orta Asya ve Çin, Güney Kore, Yeni Zelanda, Kuzey Batı Afrika ve Afrika’nın bir bölümü yer alıyor” diye listeledi.
Batı Avrupa, Ortadoğu, Çin ve Güney Kore gibi birçok bölgede 2022 yılı daha yüksek rekor kırılan bir yıl oldu. Bu aşırı sıcaklıklara rağmen, küresel olarak 2022, yerel bir takım olguların da etkisiyle, son 8 yılın en soğuk beş yılı arasında da yer alıyor.
Bu çelişki, Doğu Pasifik’in tropikal bölgelerinde normalden çok daha düşük sıcaklıklara neden olan La Nina iklim olayının yoğunluğuyla açıklanıyor. Örneğin, “La Nina olgusu”nun (Ekvator’da Büyük Okyanus sularında soğuk bir anormallik) art arda üçüncü yıldır devam etmesi nedeniyle, Doğu Pasifik’in tropikal bölgelerinde ve Avustralya’da sıcaklıklar ortalamanın altında gerçekleşti.
İsviçre, Hırvatistan veya Bosna-Hersek’te, bir bütün olarak 2022 yılı, ölçümlerin kaydedilmeye başlamasından bu yana yeni bir mutlak ısı rekoru kırdı. Ortadoğu, Orta Asya ve Çin, Yeni Zelanda, Kuzey Afrika ve Afrika’nın büyük bölümü yeni yıllık rekorlar kırdı.
Kutuplarda aşırı erime uyarısı
Ortalama sıcaklıkların kutuplarda daha hızlı arttığının “bilinen bir gerçek” olduğu vurgulanan raporda, Kuzey Kutbu’nun son kırk yılda dünyanın geri kalanından neredeyse 4 kat daha hızlı ısındığı, 2022’nin de “bu trendin bir istisnası olmadığı” kaydedildi.
Buna göre sıcaklıklar, kuzey Sibirya’nın bazı kısımlarında ve Antarktika boyunca, iki kutbun bazı bölgelerinde 1991-2020 referans ortalamasından 2°C daha yüksek. Örneğin, Eylül ayında, Grönland merkezindeki sıcaklıklar ortalamanın 8°C üzerinde belirlendi. Bu tüm adalarda sıcaklıklar, 1979’dan bu yana kırılan aylık bir rekor olarak kayda geçti. Geçtiğimiz Şubat ayında, Antarktika’da buz miktarı, 44 yıllık uydu veri kayıtlarında en düşük aylık değerine ulaştı.
Son 500 yılın en kurak mevsimi
Bu yıl küresel çapta yaşanan aşırı sıcaklıktan en çok Avrupa kıtası etkilendi. Avrupa düzeyinde 2022 yazı kıtanın yaşadığı “en sıcak yazı”, genel anlamda 2022 yılı ise, 2016 ile birlikte, en yüksek sıcaklıkların yaşandığı “ikinci yıl” olarak kayıtlara geçti. Sıcaklık rekorları kıran Fransa, İngiltere, İspanya ve Portekiz gibi birçok Batı Avrupa ülkesi bu listenin başında ye aldı. Doğu Avrupa’da bazı ülkeler ise ilk kez en sıcak yıllarını yaşadı. Ayrıca, geçen yıl kıtayı vuran kuraklığın “son 500 yılın en kötüsü olabileceği” belirtildi. Avrupa Birliği topraklarının dörtte birinden fazlası Eylül ayı başında kuraklık alarmına geçti.
Türkiye’de 3’lü eğilim
Copernicus tarafından çekilen uydu fotoğraflarında, Türkiye ortalamanın altında kalan ülkeler arasında tanımlanıyor. Batı ve güney sahilleriyle, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da sıcaklık dünya ortalamasının hafif üzerinde seyrederken, Marmara ve Orta Anadolu’da ortalamaya yakın sonuçlar elde edildi. İç Anadolu’nun bir bölümünde ise sıcaklıklar ortalamanın altında seyretti. Türkiye’nin hiçbir bölgesinde uydu fotoğrafında koyu kırmızı ile gösterilen rekor sıcaklık seviyesine ulaşılmadı.
Kuraklık ve yangınlar
Kalıcı düşük yağış seviyeleri ve diğer etkenlerle birleşen yüksek sıcaklıklar, Avrupa’da yaygın kuraklık koşullarıyla sonuçlandı. Pakistan, aşırı yağışların ardından Ağustos ayında yaygın bir sel felaketi yaşadı.
Avrupa Orman Yangını Bilgi Sistemi (Effis) ve Copernicus’a göre, yalnızca Fransa’da 2022’de 785 bin hektardan fazla ormanlık alan yandı. Bu, son 15 yılın ortalamasının iki katından fazla ve bu yangınlar atmosfere, 9 megaton olarak tahmin edilen miktarda karbon emisyonu bıraktı. Raporda, “Fransa, İspanya, Almanya ve Slovenya, orman yangınlarından kaynaklanan en yüksek yaz karbondioksit emisyonlarını yaşadı” bilgisine de yer verildi. Bunun, yerel hava kalitesinin bozulmasına yol açtığının altı çizildi.
Sera gazı artışında yavaşlama yok
Copernicus Atmosfer İzleme Servisi verilerine göre, sera gazı yoğunluklarındaki artışta da bir yavaşlama olmadığı belirtilen raporda, “Karbondioksit (CO2) ve metan (CH4) dahil olmak üzere sera gazları, iklim değişikliğinin ana itici güçleridir ve izleme faaliyetlerimiz, atmosferdeki yoğunluklarının herhangi bir yavaşlama belirtisi olmadan artmaya devam ettiğini görmemizi sağlıyor” ifadesine yer verildi. Bu konsantrasyon, 2022’de karbondioksit için yıllık ortalama 417 ppm (milyon/parça) ve metan için 1.894 ppb (milyar/parça) civarında bir değere ulaştı.
Copernicus’a göre bunlar, “CO2 için yılda 2 milyondan fazla ve CH4 için yılda 800 binden fazla” gerçekleşen en yüksek yoğunluklar. Bu, sanayi dönemi öncesine kıyasla CO2 için yüzde 50, metan için yüzde 162’lik bir artış anlamına geliyor.
“Yıkıcı sonuçları şimdiden yaşıyoruz”
Copernicus İklim Değişikliği Servisi müdür yardımcısı Samantha Burgess, rapora ilişkin değerlendirmesinde, “2022, gezegenimizin ısınmasının yıkıcı sonuçlarını zaten yaşadığımızı gösteren aşırı hava olaylarının bir başka yılı oldu. Bu olaylar, dünyamızın ısınmasının yıkıcı sonuçlarını şimdiden yaşadığımızı gösteriyor. Toplumun en kötü sonuçlardan kaçınmak için hem acilen karbon emisyonlarını azaltması, hem de iklim değişikliğine hızla uyum sağlaması gerektiğine inanıyoruz” dedi.
Ancak Avrupa’daki farklılığa tek dikkat çeken Copernicus değil. Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) kısa süre önce hazırladığı bir raporda, Avrupa’daki sıcaklıkların “1991-2021 döneminde önemli bir artışa uğradığını” ve bunun her 10 yılda ortalama 0,5°C’lik bir artışa dönüştüğünü belirtti.
Avrupa Bilimsel Hesaplamada Araştırma ve İleri Eğitim Merkezi (CERFACS) araştırma direktörü Christophe Cassou, “Avrupa’da gerçekten de farklılaşmış bir ısınma var, diğer kıtalardan daha hızlı ısınıyor. Ancak bu eğilim, sıcaklığın 3 kat daha hızlı arttığı kutuplara göre hala daha zayıf” değerlendirmesini yaptı. Avrupa’nın ısınan bir gezegenin canlı bir görüntüsünü sunduğunu belirten Cassou, “İyi hazırlanmış toplumlar bile aşırı hava olaylarının sonuçlarına karşı bağışık değil” uyarısında bulunuyor.
Arzu Çakır
