Astronot beyinlerinin, mikro yerçekimine tekrar uyum sağlayıp, iyileşmeleri için zamana ihtiyaçları vardır.
Uzay uçuşları arasında mesafeler bırakmak astronotların beyinlerindeki hasar oluşumunu azaltarak fayda sağlayabilir.
Dünya atmosferinin dışındayken, astronotların beyinlerindeki sıvı dolu odalar genişleyerek mikro yerçekimine uyum sağlama eğilimindedir. Ancak bir uzay görevinden sonra, araştırmacıların Scientific Reports’ta 8 Haziran’da bildirdiğine göre, bu yapıların normale dönmesi üç yıl alabilir. Bulgu, astronotların beyinleri tekrar uzayda olmaya hazır olmadan önce uçuşlar arasında en azından bu kadar zamana ihtiyaç duyabileceklerini gösteriyor.
Beynin merkezinde, organı yastıklayan ve atıkları dışarı atan sıvıyla dolu dört boşluk veya ventrikül bulunur. Ancak uzayda çok az yerçekimi olduğundan, bir astronotun kafasında sıvılar birikir. Gainesville’deki Florida Üniversitesi’nden uzay bilimcisi Rachael Seidler, karıncıkların daha fazla sıvı alarak ve genişleyerek uyum sağladığını söylüyor.
Araştırmacılar, astronotların genellikle genişlemiş ventriküllerle Dünya’ya döndüklerini biliyorlardı. Ancak Seidler ve meslektaşları, uzayda geçirilen sürenin veya geçmiş uçuşlardan bu yana geçen sürenin bir görev sırasında beynin ne kadar değiştiğini etkileyip etkilemediğini görmek istediler.
Ekip, her astronotun görevinden önce ve sonra 30 astronotun MRI beyin taramalarını inceledi. Analiz, görev uzadıkça dört ventrikülden üçünün daha fazla genişlediğini gösterdi. Seidler, dördüncü ventrikülün o kadar küçük olduğunu ve olası hacim değişikliklerinin tespit edilemeyecek kadar küçük olabileceğini söylüyor. İki haftalık geziler ventriküllerde minimum iz bırakırken, altı ve 12 aylık görevler, bir mililitrenin kesirleri kadar genişlemeyle sonuçlandı. Daha uzun iki süre, benzer miktarlarda genişlemeye yol açtı bu da şişmenin uzayda altı ay sonra yavaşladığını gösteriyor.
Daha önce uçmuş olan 18 astronot için görevler arasındaki süre de bir fark yaratıyor gibi görünüyordu. Uzayı en son üç ila dokuz yıl önce ziyaret edenlerin ventriküllerinden üçü, araştırmacıların incelediği görev sırasında ortalama olarak yaklaşık yüzde 10 ila 25 oranında genişledi. Ancak bilim insanlarına göre, son uzay uçuşu üç yıldan kısa bir süre önce gerçekleşen astronotlarda ventriküller çok az büyüdü veya hiç büyümedi, bu da beyinlerinin görevler arasında tamamen iyileşmek için yeterli zamana sahip olmadığını gösteriyor.
Charleston’daki South Carolina Tıp Üniversitesi’nden nöroradyolog Donna Roberts, “[çalışma] yazarlarının ilk adımı atmasına ve bu soruyu incelemesine sevindim” diyor. “Gördüğümüz beyin değişikliklerinde rol oynayabilecek çok fazla değişken var ve bunları çözmek zor.”
Uzay uçuşunun beyin üzerindeki etkileri, NASA’nın insanları iki yıllık bir gidiş-dönüş olabilecek Mars’a göndermeyi amaçladığı için şimdi daha da acil olduğunu söyleyen Roberts, “Herkes Mars’a gitmek için roket teknolojisinden bahsediyor ama insanlar için asıl zorluk bu” diyor.
Yazan: İlknur YEŞİLYURT
Referanslar
H.R. McGregor et al. Impacts of spaceflight experience on human brain structure. Scientific Reports. Published online June 8, 2023. doi: 10.1038/s41598-023-33331-8.
Impacts of spaceflight experience on human brain structure, 08.06.2023, Nature
